*Σύνθημα, απειλή ή μία θλιβερή διαπίστωση;
Του Ηλία Γιαννακόπουλου – Φιλόλογου
“Νύχτα και πρωί / ένα με τη γη / χωρίς ανάσα μια / φτάνει πια, φτάνει πια” ( «Τα αγροτικά» Θωμάς Μπακαλάκος / Διονύσης Τζεφρώνης).
Κανείς δεν γνωρίζει αν τα συνθήματα τα γεννά η πραγματικότητα ή τα συνθήματα είναι μία νοητή κατασκευή που στοχεύει στην ακριβή περιγραφή της πραγματικότητας ή ακόμη και στην κατανόηση, ερμηνεία και στο τέλος στη διαμόρφωσή της.
Βέβαια, η τέχνη-τεχνική της κατασκευής ενός συνθήματος είναι δύσκολη γιατί πρέπει να επιλεγεί η κατάλληλη λέξη ή ο μικρότερος δυνατός αριθμός λέξεων. Το σύνθημα πρέπει να είναι λακωνικό, κάτι σαν τα δελφικά ρητά.
Το σύνθημα είναι από τη φύση του ένας άμεσος συλλογισμός, χωρίς τις προκείμενες κρίσεις-προτάσεις. Το ίδιο το σύνθημα είναι ταυτόχρονα οι προκείμενες και το συμπέρασμα. Το σύνθημα είναι η κατάληξη μιας σκέψης-θέσης χωρίς τα περίτεχνα και τα ενίοτε σοφιστικά επιχειρήματα. Τις προκείμενες αφήνεται να τις υποψιαστεί ο δέκτης.
Το σύνθημα μπορεί και πρέπει να ενημερώνει, να καταγγέλλει, να προειδοποιεί, να απειλεί, να ενθαρρύνει ή ακόμη και να προτείνει κάτι. Ο λόγος του συνθήματος ενίοτε είναι αμφίσημος. Η αμφισημία του είναι η δύναμή του αφού αφήνει στο δέκτη να καταλάβει ή να υποψιαστεί περισσότερα από όσα το ίδιο το σύνθημα διακηρύσσει.
“Η δύναμη των λέξεων βρίσκεται στις εικόνες που ανακαλούν και είναι απολύτως ανεξάρτητη από την πραγματική τους σημασία” (Le Bon) .
Βέβαια υπάρχουν κι εκείνοι που τάσσονται εναντίον των συνθημάτων γιατί πιστεύουν πως ο αφαιρετικός τους λόγος λειτουργεί ως εργαλείο χειραγώγησης της σκέψης των δεκτών. Θεωρούν πως τα συνθήματα είναι μία απλοϊκή κατασκευασμένη σκέψη για να είναι «εύπεπτη» από το δέκτη.
Στους αρνητές των συνθημάτων ανήκουν κι εκείνοι που διατείνονται πως το σύνθημα εθίζοντας ή και παγιδεύοντας τον δέκτη στη μονομερή αλήθεια γεννά το πάθος και το φανατισμό. Δεν είναι τυχαίο πως στις πορείες, στις απεργίες, στα γήπεδα και στους πολέμους ακόμη κυριαρχούν τα συνθήματα, ο εύκολος και σύντομος λόγος.
Παραφράζοντας κάποια γνωστό αφορισμό θα μπορούσαμε να πούμε για τη δύναμη των συνθημάτων «Όποιος σκέφτεται με συνθήματα στο τέλος θα πυροβολεί»
Η μάζα, λένε οι κατήγοροι των συνθημάτων, δεν έχει την ικανότητα, ούτε τη διάθεση να αναζητήσει το βάθος και το πλάτος των λέξεων-εννοιών. Η μάζα δεν χρειάζεται επιχειρήματα, απεχθάνεται την κριτική ανάλυση και αρέσκεται στο «εύπεπτον» των λέξεων. Ακολουθεί τους νόμους της καρδιάς (συναίσθημα, οργή, χαρά, ενθουσιασμός) και αποφεύγει τις υψιπετείς αναλύσεις και τις βαθυστόχαστες συλλήψεις. Η μάζα θέλει δράση και όχι φλύαρες φιλοσοφίες.
Αν όλα τα παραπάνω (τα σχετικά με τη φύση και την αποτελεσματικότητα των συνθημάτων) έχουν κάποια δόση αλήθειας και προβληματίζουν κάθε φορά τους ειδικούς (κοινωνιολόγους, πολιτικούς, διαφημιστές και επικοινωνιολόγους), τότε πώς θα μπορούσαμε να αξιολογήσουμε, ως τέχνη και τεχνική, το σύνθημα που δεσπόζει σε πανευρωπαϊκό επίπεδο στην εξέγερση των αγροτών;
“No Farmers, No Food…No Future”
Το σύνθημα αυτό των αγροτών έχει όλα τα γνωρίσματα των συνθημάτων. Είναι σύντομο, εύληπτο και άκρως ενημερωτικό. Το ρήμα απουσιάζει και κυριαρχεί το ουσιαστικό (Farmers, Food, Future). Κατεξοχήν, όμως, κυριαρχεί η επανάληψη (τρις) του αρνητικού μορίου «Νο». Μοιραία το βλέμμα και η προσοχή του δέκτη εστιάζεται στα ουσιαστικά και στην άρνηση “NO”.
Μπορεί ως σύνθημα να μη δίνει ρυθμό στο βηματισμό των εξεγερμένων αγροτών, όπως συνήθως κάνουν τα συνήθη συνθήματα, ούτε βοηθάει τη σηκωμένη “γροθιά” να καταδείξει την οργή και την αποφασιστικότητα των αγροτών. Ωστόσο, και με περισσή σαφήνεια, καταγράφει μία πραγματικότητα, που αν δεν είναι παρούσα φαντάζει ως μελλοντικός εφιάλτης για όλους.
Το σύνθημα, δηλαδή, εμπεριέχει στο σημασιολογικό του σώμα μία υπόρρητη υπενθύμιση που ερμηνεύεται ως προειδοποίηση που με τη σειρά της συνιστά και μία έμμεση απειλή. Οι αποδέκτες του μηνύματος του συνθήματος δεν είναι τόσο η πολιτική εξουσία, όπως συμβαίνει στα κλασικά συνθήματα, αλλά σύμπας ο λαός-καταναλωτές.
Το σύνθημα, επίσης, δεν θεωρητικολογεί, ούτε πολιτικολογεί με τον φθηνό εκείνο τρόπο που συνηθίζεται σε πολλά συνθήματα τέτοιας μορφής. Αν και το περιεχόμενό του είναι άκρως πολιτικό, αφού αφορά την υλική επιβίωση όλων, ωστόσο δεν παραπέμπει με τις λέξεις-όρους του σε πολιτικό σχηματισμό (κόμμα), ούτε σε κάποια πολιτική ιδεολογία. Έτσι αποφεύγεται τόσο η πολιτική-κομματική εκμετάλλευση της εξέγερσης των αγροτών όσο και η ακατάσχετη σε αυτές τις περιπτώσεις άγονη πολιτικολογία.
Εξάλλου ένα σύνθημα δεν χρειάζεται να πολιτικολογεί όταν περιγράφει ή υπενθυμίζει κάτι που το βιώνουν οι πολίτες ως ζώσα πραγματικότητα. Αυτό φυσικά είναι και επιτυχία του και η αποτελεσματικότητά του. Τα άδεια ράφια των super market σε κάποιες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες πυροδοτεί μνήμες οικονομικής κρίσης. Τα προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα είναι η επιβεβαίωση της προειδοποίησης, αν όχι απειλή, που υπολανθάνει στις 4 ή 6 λέξεις του γνωστού συνθήματος.
Η εικόνα των τρακτέρ στους δρόμους-και όχι στο φυσικό τους χώρο, στο χωράφι-με ελληνικές σημαίες και το γνωστό σύνθημα στη μηχανή έχει τη δική της ποιητικότητα και αισθητική αφού δεν είναι κάτι που το βλέπουμε καθημερινά, τόσο έντονα όσο στις μέρες και σε τόσες πολλές χώρες. Αυτό από μόνο του σημαίνει κάτι και δεν πρέπει πολίτες και κυβέρνηση να το χαρακτηρίσουν ως μία από τις συνήθεις διαμαρτυρίες των αγροτών κάθε τέτοια εποχή.
“Δε χωράνε λόγια πια / παρατήστε τη δουλειά / με τρακτέρ απ’ το χωριό / για την πόλη μια και δυο” («Τα αγροτικά»).
Υπάρχει, λοιπόν, κάποιο πρόβλημα σε κάποια κοινωνική τάξη που βρίσκεται στα σπίτια, στην κουζίνα και στο ψυγείο όλων μας. Δεν έχει σημασία πόσοι είναι οι αγρότες, πόσο συνεισφέρουν στον κρατικό προϋπολογισμό ή με ποια μέσα διεκδικούν το δίκιο τους, αλλά τα προβλήματα που θα προκύψουν από την απουσία τους στο χωράφι (No Farmers No Food).
Κάποιοι αντιτείνουν πως αγροτικά προϊόντα μπορούμε να εισάγουμε από το εξωτερικό, ίσως και φθηνότερα. Αυτό συνιστά μία αφελή προσέγγιση του προβλήματος, αφού γνωρίζουμε πως η μείωση των αγροτών θα σημάνει την ερήμωση της υπαίθρου και μία sui generis αστυφιλία της εποχής μας. Χρειάζονται επιχειρήματα για τους κινδύνους που ελλοχεύουν σε μία τέτοια αφελή αντίληψη για το αγροτικό ζήτημα
“Δεν μπορούμε να ακυρώσουμε την πραγματικότητα ακυρώνοντας τις λέξεις που την περιγράφουν” (Σαρτόρι).
Τα αιτήματα των αγροτών είναι δίκαια χωρίς υποσημειώσεις και «ναι μεν, αλλά». Ωστόσο για τη μεγέθυνση των προβλημάτων δεν φταίνε μόνο οι εξωγενείς παράγοντες (Ουκρανικός Πόλεμος…), αλλά και το κράτος ως συντεταγμένη πολιτεία και φυσικά οι ίδιοι οι αγρότες.
Άκουσε κανένας για κάποια μόνιμη επιτροπή για το αγροτικό στη Βουλή; Άκουσε κάποιος για αγροτικά σχολεία και για εκπαίδευση των νέων αγροτών; Ποιος φορέας ή λέσχη προβληματισμού και προτάσεων για το αγροτικό ζήτημα λειτουργεί στη Βουλή για την ενημέρωση των Βουλευτών μας;
Όλοι θυμούνται τους αγρότες την ώρα και τις μέρες των εξεγέρσεων. Δεν είναι εικόνα δημοκρατικής χώρας ούτε στοιχείο πολιτικής ευπρέπειας και ποιότητας πολιτικής και δημοκρατίας οι Αρχηγοί κομμάτων και οι Βουλευτές να φωτογραφίζονται άπαξ του χρόνου πάνω στα τρακτέρ. Αυτή η εικόνα προσβάλλει όλους.
Η ευθύνη βαραίνει και τους αγρότες, όπως και την πολιτεία σε θεσμικό επίπεδο, για την παντελή απουσία σε πανελλαδικό επίπεδο συνδικαλιστικής εκπροσώπησης. Αλήθεια τι σημαίνει η είδηση από την τηλεόραση «Μιλάμε με τον τάδε αγρότη εκπρόσωπο του μπλόκου Πλατυκάμπου”. Είναι αυτή σοβαρή συνδικαλιστική εκπροσώπηση των αγροτών εν έτει 2024;
Οι μόνοι που επιχαίρουν από τις εικόνες και τις δηλώσεις αγροτών από τα μπλόκα είναι οι εραστές της «Λαϊκής Εξουσίας» και της «Δημοκρατίας του Δρόμου”. Εικόνες και λόγια που μάς επιστρέφουν σε εικόνες των περασμένων αιώνων που ναι μεν έχουν την ομορφιά της άδολης εξέγερσης των καταπιεσμένων και κολασμένων εκείνων των αιώνων, αλλά δεν προσθέτουν τίποτα στην επίλυση των σύγχρονων προβλημάτων των αγροτών και γενικότερα του αγροτικού προβλήματος.
Οι συζητήσεις για την ΚΑΠ και την «Πράσινη Ανάπτυξη» καλές και φιλόδοξες είναι, αλλά άκρως αναποτελεσματικές στην επίλυση των τωρινών προβλημάτων των αγροτών. Γι αυτό και η ΕΕ πήρε πίσω κάποιες από τις προτάσεις και πολιτικές της για την αγροτική ανάπτυξη. Δεν μπορεί η ΕΕ να θυσιάζει το παρόν των ευρωπαίων αγροτών στο όνομα της αλληλεγγύης κάποιων άλλων αγροτών ή χωρών εκτός ΕΕ. Καλή η διεθνής αλληλεγγύη, αλλά προτεραιότητα έχουν τα προβλήματα των ευρωπαίων αγροτών.
Το «Primum Vivere” είναι μία διαχρονική θέση και σχετίζεται με την ανθρώπινη φύση, αφού αποτυπώνει με καθαρότητα μία ιστορική αλήθεια, που κακώς την αγνοούμε ή την υποτιμούμε, την αγωνία δηλαδή και το φόβο των ανθρώπων για παρόν. Αυτός ο παροντισμός συνιστά μία νοοτροπία που διαχέει την ιστορική πορεία του ανθρώπου από τους προϊστορικούς χρόνους έως σήμερα.
Με όλα αυτά τα δεδομένα και την αναγκαία παραδοχή και αποδοχή του νόμου της αναγκαιότητας οφείλει η κυβέρνηση να ικανοποιήσει τα αιτήματα των αγροτών, έστω κι αν κάποια από αυτά φαντάζουν ως μαξιμαλιστικά. Κι αυτό γιατί οι αγρότες είναι η κατεξοχήν “Παραγωγική Τάξη” με την ριζική έννοια του όρου
Εξάλλου η ικανοποίηση των αιτημάτων τους επηρεάζει και το πιάτο μας (φαγητό, Food) και το μέλλον μας (Future). Τους αγρότες τους χρειαζόμαστε, γι αυτό και το σύνθημα:
“No Farmers, No Food, No future”*
*Χωρίς αγρότες…δεν υπάρχει φαγητό …δεν υπάρχει μέλλον