“Είναι χρέος μας να είμαστε εκεί για τους άλλους”.
Του Ηλία Γιαννακόπουλου – φιλόλογου
Το κίνημα αλληλεγγύης και συμπαράστασης στους Παλαιστίνιους της Γάζας που έχει σαρώσει τα πανεπιστήμια των ΗΠΑ τείνει να εξελιχθεί σε κύμα – τσουνάμι και μεταφέρεται και στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Οι ΗΠΑ γνωρίζουν «Ημέρες Βιετνάμ» όταν τότε το αντιπολεμικό κίνημα με αφορμή την εμπλοκή των ΗΠΑ στον τοπικό εμφύλιο πόλεμο συγκλόνισε όχι μόνον την αμερικάνικη κοινωνία αλλά και τον κόσμο ολόκληρο.
Οι φοιτητές διαμαρτύρονται για την βοήθεια ή και την ανοχή που επιδεικνύουν οι κυβερνήσεις τους στην επιθετικότητα του Ισραήλ και στην καταπάτηση κάθε έννοιας δικαίου στον πόλεμο αυτό. Ειδικότερα σε πανεπιστήμιο της Βιέννης αναρτήθηκε πανό που αποδίδει με ενάργεια το περιεχόμενο αλλά και το στόχο αυτού του κινήματος αλληλεγγύης και συμπαράστασης στον μαρτυρικό λαό της Παλαιστίνης στη Γάζα.
«Η αντίσταση είναι διεθνής» και ¨Το Ισραήλ σκοτώνει, η ΕΕ συμμετέχει».
Το Ισραήλ ανησυχώντας για το κίνημα αυτό (σχετικές δηλώσεις Νετανιάχου) διαμαρτύρεται για τις καταλήψεις των πανεπιστημίων και για την σφοδρή κριτική – κατακραυγή της μεταχείρισης του άμαχου πληθυσμού της Γάζας από τον ισραηλινό στρατό. Η ανησυχία και η διαμαρτυρία του Ισραήλ φθάνουν στο σημείο να συσχετίζεται αυτό το κίνημα της αλληλεγγύης προς τον Παλαιστινιακό λαό με τις διώξεις των Εβραίων παραμονές ή και κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Εν τω μεταξύ και με αφορμή τη γιγάντωση και εξάπλωση του κινήματος αλληλεγγύης προς τους Παλαιστινίους της Γάζας προκαλεί εντύπωση η παντελής απουσία ανάλογων κινημάτων από τις αραβικές χώρες ή από χώρες φιλικά προσκείμενες στον αγώνα των Παλαιστινίων για ίδρυση κράτους.
Με αφορμή, λοιπόν, τα γεγονότα και τις εικόνες από το κίνημα αλληλεγγύης προς τον λαό της Παλαιστίνης ένα σχετικό δημοσίευμα μιας εφημερίδας («Προοδευτική Εύβοια») έδωσε το έναυσμα για κάποιες σκέψεις σχετικά με την ανάγκη έκφρασης της αλληλεγγύης μας σε κάθε πάσχοντα συνάνθρωπό μας (άσχετα αν ο θύτης είναι ένας άνθρωπος ή η Εξουσία ή ακόμη κι ένα επίσημο κράτος).
Πόσες φορές με κάποια δόση αυτάρκειας δεν διακηρύξαμε με περισσή έπαρση πως δεν χρειαζόμαστε τη βοήθεια κανενός. Είναι οι στιγμές, δηλαδή, που ανοήτως νιώθουμε ικανοί από μόνοι μας να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας, τα δικαιώματά μας και τα συμφέροντά μας με τις δικές μας δυνάμεις. Αυτή η στάση δεν απορρέει μόνον από έναν αρρωστημένο και sui generis ναρκισσισμό, αλλά και από μία αντικοινωνική βιοθεωρία που πρεσβεύει πως οι ανθρώπινες σχέσεις είναι καθαρά ανταγωνιστικές και συγκρουσιακές.
Απότοκο της παραπάνω βιοθεωρίας είναι και η αδιαφορία του κοινωνικού υποκειμένου προς τον καταπιεζόμενο από την εξουσία συνάνθρωπό μας. Η αλληλοβοήθεια χάνεται ή υποχωρεί στο βαθμό που οι αποφάσεις και οι ενέργειες της εξουσίας δεν μάς αγγίζουν. Όσο ευαίσθητοι και αντιδραστικοί είμαστε σε κάθε πράξη που παραβιάζει τα δικαιώματα και την αξιοπρέπειά μας, άλλο τόσο αδιάφοροι και απαθείς είμαστε σε περιπτώσεις που η ίδια η πράξη προσβάλλει ή μειώνει το συνάνθρωπό μας.
Καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες είτε μιας αναίτιας αντίδρασης προς την εξουσία στο όνομα ενός θολού αντιεξουσιαστικού ιδεολογήματος, είτε μιας τυφλής και “άνευ όρων και ορίων” υπακοής στην εκάστοτε εξουσία και σε κάθε εξουσία. Και οι δύο παραπάνω στάσεις-κοινωνικές συμπεριφορές είναι απορριπτέες από το δημοκρατικό μας πολιτισμό. Συνιστούν τα δύο άκρα της υπερβολής και ως τέτοια παραβιάζουν και ακυρώνουν το νόμο της «Μεσότητας» του Αριστοτέλη.
Ωστόσο το ερώτημα παραμένει αναπάντητο για την ευκταία αντίδρασή μας ως κοινωνικών όντων, είτε όταν γινόμαστε εμείς οι ίδιοι δέκτες-αντικείμενα μιας προσβολής από μέρους της εξουσίας, είτε όταν κάποιος άλλος συνάνθρωπός μας υφίσταται φανερά την αδικία και την προσβολή της εξουσίας. Και όταν μιλάμε για εξουσία δεν είναι υποχρεωτικό να την ταυτίζουμε μόνον με την πολιτική. Η εξουσία έχει πολλές μορφές και πολλά πρόσωπα-υποκείμενα.
Η παρακάτω ιστορία περιγράφει με ανάγλυφο τρόπο τόσο την δύναμη και το απάνθρωπο πρόσωπο της εξουσίας, όσο και τον τρόπο με τον οποίο αντιδρά τόσο το θύμα, όσο και οι άλλοι παρακείμενοι συνάνθρωποί του. Είναι μία ιστορία άκρως διδακτική και ακτινογραφεί με πιστότητα τη συμπεριφορά μας σε ανάλογες περιπτώσεις. Μία ιστορία που αποκαλύπτει την κοινωνική μας υποκρισία και παθητικότητα.
Από την άλλη πλευρά η ίδια η ιστορία καταδεικνύει τον ολισθηρό δρόμο του άμετρου ατομικισμού και τις συνέπειες που μπορεί να προκαλέσει στην κοινωνική συμβίωση η ανοχή και η απουσία αντίδρασής μας στην αδικία και στον εξευτελισμό που μπορεί να υφίσταται κάποιος συνάνθρωπός μας.
Η Ιστορία…
“Αποβολή από την πανεπιστημιακή διάλεξη”
O καθηγητής μπαίνει στην αίθουσα διαλέξεων, Κοιτάζει τριγύρω.
“Εσύ εκεί στην 8η σειρά. Μπορείς να μου πεις το όνομά σου;” Ρωτάει μία μαθήτρια.
“Με λένε Σάντρα” λέει μια φωνή.
Ο καθηγητής της ζητάει, «Παρακαλώ φύγετε από την αίθουσα διαλέξεών μου. Δεν θέλω να σε δω στη διάλεξή μου».
Όλοι κάθονται ακίνητοι. Η μαθήτρια είναι εκνευρισμένη, μαζεύει αργά τα πράγματά της και σηκώνεται όρθια.
“Πιο γρήγορα παρακαλώ” της ζητούν.
Δεν τολμά να πει τίποτα και φεύγει από την αίθουσα διαλέξεων.
Ο καθηγητής συνεχίζει να κοιτάζει γύρω.
Οι συμμετέχοντες φοβούνται.
“Γιατί υπάρχουν νόμοι;” ρωτάει ξανά.
Για την “κοινωνική τάξη” ακούγεται κάποιος από μια σειρά.
Ένας άλλος φοιτητής λέει “Για την προστασία των προσωπικών δικαιωμάτων ενός ατόμου.”
Άλλος λέει “Για να μπορείς να βασίζεσαι στο κράτος”.
Ο καθηγητής δεν είναι ικανοποιημένος.
Η “Δικαιοσύνη” λέει ένας άλλος μαθητής.
Ο καθηγητής χαμογελάει. Έχει την προσοχή του.
“Ευχαριστώ πολύ. Συμπεριφέρθηκα άδικα στη συμμαθήτριά σου νωρίτερα;”
Όλοι γνέφουν καταφατικά.
“Πράγματι το έκανα. Γιατί δεν διαμαρτυρήθηκε κανείς; Γιατί κανείς σας δεν προσπάθησε να με σταματήσει; Γιατί δεν θέλατε να αποτρέψετε αυτή την αδικία;” ρωτάει.
Κανείς δεν απαντάει.
“Αυτό που μόλις μάθατε δεν θα το είχατε καταλάβει ούτε σε 1.000 ώρες διαλέξεων αν δεν το είχατε ζήσει. Δεν είπατε τίποτα μόνο και μόνο επειδή δεν θιχτήκατε εσείς οι ίδιοι. Αυτή η στάση μιλάει εναντίον σας και εναντίον της ζωής. Νομίζετε ότι όσο δεν σας αφορά, δεν είναι δική σας δουλειά. Σας το λέω, αν δεν πείτε τίποτα σήμερα και δεν αποδώσετε δικαιοσύνη, τότε μια μέρα θα βιώσετε κι εσείς την αδικία και κανείς δεν θα σταθεί μπροστά σας.
Η δικαιοσύνη ζει μέσα από όλους μας. Πρέπει να παλέψουμε γι αυτό. Στη ζωή και στη δουλειά, συχνά ζούμε ο ένας δίπλα στον άλλο αντί με τον άλλον. Παρηγοριόμαστε ότι τα προβλήματα των άλλων δεν μας αφορούν. Πηγαίνουμε σπίτι και χαιρόμαστε που γλιτώσαμε. Αλλά έχει να κάνει και με το να υπερασπίζεσαι τους άλλους. Κάθε μέρα συμβαίνει και μια αδικία στις επιχειρήσεις, στον αθλητισμό ή στο τραμ. Το να βασίζεσαι σε κάποιον για να το ξεκαθαρίσει δεν είναι αρκετό. Είναι χρέος μας να είμαστε εκεί για τους άλλους. Μιλώντας εκ μέρους των άλλων όταν δεν μπορούν”. *
Το Ύψιστο Μάθημα
Το μάθημα του καθηγητή συνιστά από μόνο του κι έναν κώδικα κοινωνικής και πολιτικής συμπεριφοράς για την υγιή συνύπαρξη των ανθρώπων μιας κοινωνίας, αλλά και για την πρόοδο και εξέλιξή της. Κανείς δεν θα ήθελε να ζει σε μία κοινωνία προβάτων με πολίτες που χαρακτηρίζονται από αγελαία συνείδηση. Πολίτες που άλλοτε από φόβο κι άλλοτε από μικροψυχία ή μικρο-υπολογισμούς αδυνατούν να αντιδράσουν στην κοινωνική αδικία και στην αυθαιρεσία της εξουσίας. Η λογική “άσε τους άλλους να διαμαρτυρηθούν” παραπέμπει στην γνωστή αντίδραση του ήρωα του διηγήματος του Μ. Χάκκα «Το Ψαράκι της Γυάλας».
“Είμαι ένας φιλήσυχος πολίτης και πάω σπίτι μου… Ας ενεργήσουν οι άλλοι, ας κατεβούνε στο κέντρο οι νέοι… Όμως είχε εκείνο το ψαράκι στη γυάλα, και ποιος θα του αλλάζει το νερό; Είναι μια ζωούλα και αυτό ,έχει ευθύνη”.
Πόσοι και πόσες φορές δεν επικαλεστήκαμε κι εμείς το “Ψαράκι της Γυάλας” για να αιτιολογήσουμε ή μάλλον να δικαιολογήσουμε την αποχή μας και την απάθειά μας; Εξάλλου από μικροί διδασκόμαστε να αποφεύγουμε την εμπλοκή μας σε υποθέσεις και συμβάντα που δεν μας αφορούν. Είναι η χρυσή κοινωνική συνταγή για την επιτυχία της ζωής μας χωρίς κλυδωνισμούς και απρόοπτα.
Στην μνήμη ηχεί ακόμη το κλέφτικο τραγούδι που με μια αυθαίρετη προσαρμογή θα μπορούσε να συνιστά μία προτροπή για ήσυχη και φρόνιμη ζωή. Πολλές φορές στις καθημερινές μας σχέσεις επικαλούμαστε τον παρακάτω στίχο ,όταν θέλουμε να συμβουλέψουμε κάποιον να συμβιβαστεί με την αδικία για να αποφύγει τα χειρότερα.
«Βασίλη, κάτσε φρόνιμα, να γένεις νοικοκύρης…»
Στην ίδια λογική της αποχής και της αποστασιοποίησης από τα επικίνδυνα πράγματα της ζωής κινείται και ο παρακάτω στίχος του ποιητή Τάκη Σινόπουλου από το ποίημα «Ο Καιόμενος».
“Ξένη Φωτιά μην την ανακατεύεις / μου είπαν”.
Στη ζωή έτσι συμβαίνει. Υπάρχουν οι λίγοι πρόθυμοι που θυσιάζουν τη ζωή τους για κάτι υψηλό. Οι περισσότεροι επιλέγουν την παθητική στάση και αρκούνται στο ρόλο του αμέτοχου παρατηρητή. Το χειροκρότημα είναι πάντα εύκολο για εκείνους που απέχουν. Η μηδενική αντίδραση, όπως των μαθητών στην ιστορία, τείνει να αναχθεί σε μία γενικευμένη κοινωνική συμπεριφορά με έντονα στοιχεία “Κοινωνικού Μιθριδατισμού”.
“Στην εποχή μας όπως και σε / περασμένες εποχές / άλλοι είναι στη φωτιά κι / άλλοι χειροκροτούνε”.
Ωστόσο το πνεύμα και το δίδαγμα της ιστορίας με την αποβολή της μαθήτριας το αποδίδει με έναν άλλο τρόπο και το παρακάτω ποίημα, όσο κι αν υπάρχουν αντιτιθέμενες πληροφορίες για τον πραγματικό δημιουργό του.
“ Όταν ήρθαν να πάρουν εμένα…”
“Όταν οι ναζιστές ήρθαν για να πάρουν τους / κομμουνιστές, σιώπησα επειδή δεν ήμουν / κομμουνιστής. / Όταν φυλάκισαν τους σοσιαλδημοκράτες, / σιώπησα γιατί δεν ήμουν / σοσιαλδημοκράτης. / Όταν ήρθαν να πάρουν τους συνδικαλιστές, / σιώπησα γιατί δεν ήμουν συνδικαλιστής. / Όταν ήρθαν να πάρουν τους Εβραίους σιώπησα / γιατί δεν ήμουν Εβραίος / Όταν ήρθαν να συλλάβουν εμένα, δεν υπήρχε / πια κανείς για να διαμαρτυρηθεί”.(Martin Niemoeller, 1892-1984).
*Πηγή, Εφημερίδα “Προοδευτική Εύβοια”, 5 Μαΐου 2023 (Κωστής Δεμερτζής).