*Γράφει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος, Blog “ΙΔΕΟπολις”
«Δεν ενοποιούμε οικονομίες, αλλά ενοποιούμε την πολιτική» είχε διακηρύξει ο Ζακ Ντελόρ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτέλεσε μια αναγκαιότητα της εποχής μας και προέκυψε μέσα από τη βούληση λαών και ηγεσιών να ενώσουν τις δυνάμεις τους σε μια υπερεθνική κοινότητα. Ο οικουμενικός – παγκοσμιοποιημένος χαρακτήρας των διαφόρων πτυχών της οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής ζωής έδωσε νέα ώθηση στην ιδέα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η καθιέρωση ενός κοινού νομίσματος έθεσαν τα θεμέλια για την περαιτέρω ολοκλήρωση της Ε.Ε. Η Ευρώπη των 27 μπορεί να επαίρεται για την ποικιλομορφία και την πολλαπλότητα των πολιτισμικών της στοιχείων αλλά και για τη δημοκρατία που κυριαρχεί σε όλες τις χώρες – μέλη. Ωστόσο, η ποικιλομορφία των πολιτισμών, τα πληθυσμιακά μεγέθη, οι οικονομικές ανισότητες, τα διαφορετικά οικονομικά συμφέροντα και η έλλειψη ουσιαστικών εξουσιών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αδυνατίζουν τη συνοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και διογκώνουν το δημοκρατικό έλλειμμα.
Τα αρνητικά αυτά δεδομένα ευελπιστεί να περιορίσει η Συνθήκη της Λισαβόνας, γιατί με την αρωγή της ενισχύεται το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και οι πολίτες επιδρούν πιο άμεσα και πιο αποτελεσματικά στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Ευρωκοινοβούλιο, δηλαδή, ως η έκφραση της συλλογικής βούλησης των πολιτών συμβάλλει καθοριστικά στη χάραξη της Ευρωπαϊκής πολιτικής. Η πολυφωνία των Ευρωβουλευτών και η άμεση συμμετοχή των πολιτών των Ευρωπαϊκών κρατών μπορούν να αποτελέσουν το οξυγόνο της δημοκρατίας για μια Ευρώπη της αλληλεγγύης, της ισότητας και του κοινωνικού διαλόγου.
Η συμβολή των πολιτών καθίσταται πιο επιτακτική, αν συνυπολογίσουμε τις ανακατατάξεις των συνόρων, τα κύματα προσφύγων, το φάσμα της φτώχειας και τα ανησυχητικά κρούσματα κοινωνικού, φυλετικού και θρησκευτικού ρατσισμού. Η ξενοφοβία ροκανίζει τις κατακτήσεις των Ευρωπαίων σε θέματα ανθρωπισμού και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η δράση και η παρέμβαση του Ευρωπαίου πολίτη μπορεί να γίνει αποτελεσματική μέσα από τη γνώση της ιστορίας της χώρας του, της παράδοσής του αλλά και της συνειδητοποίησής του ότι ανήκει σε ένα ιστορικό, γεωγραφικό και διοικητικό μόρφωμα που ευαγγελίζεται την ειρήνη των λαών κα τη συνεργασία των ευρωπαϊκών κρατών. Όλες, δηλαδή, οι δράσεις και οι παρεμβάσεις των Ευρωπαίων πολιτών οφείλουν να στοχεύουν στην ανάδειξη όλων εκείνων των κοινών πολιτιστικών στοιχείων που υφαίνουν τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό. Ο ορθολογισμός, η δικαιοσύνη, η ελευθερία, ο ανθρωπισμός και η δημοκρατία συνιστούν τους βασικούς πυλώνες της ευρωπαϊκής παράδοσης.
Επιπρόσθετα, ο Ευρωπαίος πολίτης μπορεί και πρέπει να νιώσει υπεύθυνος και πρωταγωνιστής εκείνων των αλλαγών που θα αναδείξουν την αναγκαιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως «κατηγορική προσταγή». Αυτό, όμως, μπορεί να πραγματωθεί μόνο στο βαθμό που ο πολίτης αποκτήσει κρίση και δικαίωμα συμμετοχής στα κέντρα λήψης των αποφάσεων, όπως ακριβώς όρισε ο Αριστοτέλης τον ιδανικό τύπο του πολίτη «πολίτης ορίζεται τω μετέχειν κρίσεως και αρχής».
Ο Ευρωπαίος πολίτης βρίσκεται μπροστά στην προοπτική δόμησης μιας ευρωπαϊκής ταυτότητας, ικανής να υπερβαίνει τις εθνικές, να τις ενσωματώνει χωρίς όμως και να τις διαλύει. Θα πρέπει, δηλαδή, να σκέπτεται και να δρα ταυτόχρονα ως μέλος ενός έθνους και ταυτόχρονα μιας υπερεθνικής οντότητας. Αυτή η σχοινοβασία και ισορροπία πάνω στις δύο παραπάνω πραγματικότητες αποτελεί την αναγκαία προϋπόθεση για την πρόοδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε όλους του τομείς.
Ειδικότερα, οι Ευρωπαίοι πολίτες πρέπει να επιδιώκουν τη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Ένωσης που θα στηρίζεται στις παρακάτω αρχές: Της αλληλεγγύης, της συνοχής και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Της δημοκρατικότητας, του σεβασμού των ατομικών δικαιωμάτων και των αρχών της πολιτισμικής και πολυφυλετικής σύνθεσης της κοινωνίας της. Του σεβασμού των εθνικών ταυτοτήτων και ιδιαιτεροτήτων που συγκροτούν τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό και ταυτότητα. Της επικουρικότητας για τη λήψη των αποφάσεων όσο το δυνατόν πλησιέστερα προς τον ευρωπαίο πολίτη και με αποκεντρωμένο τρόπο και διαδικασίες.
Για να εκπληρωθούν, όμως, όλα τα παραπάνω θα πρέπει οι πολίτες να διεκδικήσουν δυναμικά και τα ανάλογα οικονομικά μέσα για την άσκηση αποτελεσματικής πολιτικής σε τομείς καίριους, όπως την οικονομική – νομισματική ένωση, την ανταγωνιστικότητα, την απασχόληση και την προστασία του περιβάλλοντος. Αυτό προαπαιτεί ορθή σκέψη και δυναμική δράση. Οφείλουν, δηλαδή, οι Ευρωπαίοι πολίτες να «σκέφτονται ως άνθρωποι της δράσης και να συνεργούν ως άνθρωποι της σκέψης». Μόνον έτσι θα κάνουν αισθητή την παρουσία τους και θα διεκδικήσουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην οικοδόμηση μιας Ευρώπης των Λαών και όχι μιας Ευρώπης των Τραπεζών.
Οι πολίτες δικαιώνονται στο βαθμό που διεκδικούν και συμμετέχουν. Προτείνουν και απορρίπτουν. Δρουν και σκέφτονται. Αξιολογούν, συνθέτουν και αναλαμβάνουν ευθύνες. Αμύνονται και επιτίθενται. Όλα αυτά τα γνωρίσματα προβιβάζουν το ρόλο του Homo politicus που αρνείται στο ρόλο του συμβιβασμένου και του Ιδιώτη – Homo idiot. Αυτόν τον τύπο του πολίτη έχει ανάγκη η Ευρωπαϊκή Ένωση, όχι μόνο για να ορθοποδήσει αλλά και να εμπνεύσει. Η ευρωφοβία και ο ευρωσκεπτικισμός ταιριάζουν σε αυτούς που εμπνέονται από το παρελθόν και αδυνατούν να δουν μπροστά.
Μόνο έτσι οι πολίτες μπορούν να αποτελέσουν το όχημα για μια Ευρώπη των συγκλίσεων και όχι των αντιθέσεων, μια Ευρώπη που γονιμοποιεί θετικά τις ευαισθησίες, τις ιδιαιτερότητες και το σεβασμό των διαφορών. Η πραγμάτωση όλων αυτών, όμως, προϋποθέτει τη συλλειτουργία τόσο της Μνήμης όσο και της Λήθης. Οι πολίτες, δηλαδή, επιβάλλεται να απομονώσουν ό,τι ιστορικά δίχασε τους ευρωπαϊκούς λαούς – οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι – και να προβάλουν όσα τους ενώνουν. Οι δυνάμεις του «νείκους» μπορούν να υποχωρήσουν μπροστά στο αίσθημα της «φιλότητας» που τρέφει την ανθρωπιά και τη συνύπαρξη των ανθρώπων.
Η Ευρωπαϊκή, επομένως, Ένωση έχει προοπτική μόνο, εάν μπορεί να συνθέσει τις διαφορετικότητες και θεμελιώσει το οικοδόμημά της πάνω στη συμμετοχή των πολιτών στα κέντρα αποφάσεων και καλλιεργήσει το δημοκρατικό φρόνημα των πολιτών. Όλα αυτά είναι κατορθωτά μέσα από την ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και τη σαφή οριοθέτηση των νέων αρμοδιοτήτων και εξουσιών που μπορούν να δοθούν σε αυτό. Το μέλλον, λοιπόν, της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η ποιότητα, η δύναμη του Ευρωκοινοβουλίου και η ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών. Κυρίως, όμως, το μέλλον της Ευρώπης εξαρτάται από την ποιότητα των πολιτών της.